KOŚCIÓŁ PARAFIALNY P.W. NIEPOKOLANEGO POCZĘCIA NAJŚW. PANNY MARII W CZERNIELOWIE MAZOWIECKIM

1. Historia

 Czernielów Mazowiecki (d. Czerleniów lub Czerlenów; w XIX w. także Czernelów lub Czerniłów; obecnie Żowtnewe) leży nad rzeką Gniłą Gniezną, na pn . od drogi z Tarnopola do Podwołoczysk. W r. 1410 Czernielów należący do Ostafiego Dawidowskiego, został rozgraniczony od wsi Borek (późniejsze Borki Wielkie). W r. 1464, w wyniku podziału dóbr pomiędzy Stanisławem i Janem Dawidowskimi, Czernielów (Czerlenów)przypadł temu drugiemu. W 1558 r. część wsi była własnością Mikołaja Dawidowskiego, a inną część dzierżawił Sepichowski (Sepetowski?). Związki Dawidowskich z Czerleniowem są poświadczone jeszcze w r. 1612. W r. 1508 nastąpiła lokacja Czernielowa jako miasta prywatnego, które z czasem podupadło, skoro w r.1635 określono go jako ''oppidum seu villa''. Główną przyczyną tego stanu rzeczy były z pewnością zniszczenia spowodowane przez liczne najazdy, powtarzające się jeszcze w XVIII wieku. W Czernielowie istniał obronny zamek, którego ruiny były widoczne jeszcze w 2 poł. w. XIX.

Dzieje Czernielowa od w. XVIII do II wojny światowej są niejasne, gdyż w tym czasie istniały dwie, a nawet trzy sąsiadujące ze sobą osady o tej nazwie: Czernielów Mazowiecki, Czernielów Ruski i Czernielów Polski, zwany też Czołhańszczyzną. W latach 1710 i 1716 właścicielem wsi (być może tylko jej części zwanej później Czołhańszczyzną) był Stanisław Czołhański podczaszy kijowski. Z kolei w 1726 r. niejaki Błędowski, określany w dokumentach jako sukcesor Dawidowskich, procesował się z ówczesnym posiadaczem Czernielowa. W 2 poł. lat pięćdziesiątych w. XVIII właścicielem wsi (lub tylko jej części) był prawdopodobnie Franciszek Markowski.

Z informacji dotyczących początków parafii czernielowskiej wynika, że kolejnymi dziedzicami Czernielowa Mazowieckiego byli Michał Jastrzębski miecznik halicki, później kolejno stolnik kołomyjski i halicki, a po jego śmierci w r. 1764 -  wdowa po nim, Joanna z Sierakowskich. Między latami 1793 - 1816 majątek jest notowany jako własność Tadeusza Jastrzębskiego. W r. 1830 właścicielem był Roch Kęplicz, ok. poł. w w. XIX Feliks Sałacki, a następnie Leon Suchodolski. Przez małżeństwo Felicji Suchodolskiej z Edwardem Bogoria - Podleskim Czernielów Mazowiecki przeszedł w 2 poł. w XIX na własność Podleskich i pozostał w ich rękach do II wojny światowej.

Najprawdopodobniej rodzina Jastrzębskich zbudowała w 2 poł. w. XVIII w Czernielowie Mazowieckim drewniany dwór klasycystyczny, który spłonął ok. r. 1906 od uderzenia pioruna podczas burzy - ''suchowiji''; nowy dwór przetrwał do r. 1939. W okresie międzywojennym miejscowość liczyła ponad 1300 mieszkańców, z czego Polaków było blisko 1100.

Parafia rzymskokatolicka w Czernielowie Mazowieckim powstała (w ramach dekanatu tremblowskiego) w r. 1768, z fund. Joanny z Sierakowskich, wdowy po Michale Jastrzębskim. Kilka lat później proboszczem czernielowskim był ks. Kazimierz Dańkowski dziekan trembowelski, otrzymujący roczną pensję 374 fl. polskich. Do parafii, liczącej wówczas 1422 wiernych, należały: Czernielów Mazowiecki, Czernielów Ruski, Bajkowce, Borki, Hałuszczyńce, Kujdańce, Romanowe Sioło, Romanówka, Russanówka (Rusianówka), Stupki (Słupki), Smykowce, Żerebki Królewskie i Żerebki Szlacheckie. W I poł. w. XIX w składzie parafii uwzględniono ponadto Czernielów Polski (vel Czołhańszczyznę). W latach 1810 - 1815 Czernielów należał do Rosji, a miejscowa parafia podlegała jurysdykcji metropolity mohylowskiego. Zgodnie z niezrealizowanym planem regulacji sieci parafialnej w dekanacie trembowelskim, opracowanym w r. 1829 przez abpa Andrzeja Alojzego Ankwicza, skład parafii czernielowskiej miał być uszczuplony, lecz nastąpiło to dopiero w 2 pol. w. XIX i na pocz. XX, kiedy to ekspozytury, a następnie parafie powstały w Borkach Wielkich, Hałuszczyńcach oraz Kujdańcach. Po powstaniu dekanatu tarnopolskiego w r. 1843 parafia czernielowska znalazła się w jego składzie. Na przełomie w. XIX i XX jej okręg duszpasterski obejmował: Bajkowce, Borki Wielkie, Czernielów Mazowiecki i Ruski, Czołhańszczyznę, Kujdańce, Romanówkę, Rusianówkę, Smykowce oraz Stupki, w okresie międzywojennym - już tylko Bajkowce, Czernielów Mazowiecki i Ruski, Czołhańszczyznę, Rusianówkę i Stupki.

Pomijając świątynie, które z czasem stały się kościołami parafialnymi, na terenie parafii czernielowskiej istniały dwie drewniane kaplice publiczne: w Stupkach z r.1891 oraz w Bajkowcach z r.1901 (z fund. Leona Podleskiego).

W r. 1936 w trakcie budowy była nowa murowana kaplica w Bajkowcach (Starych), wzniesiona z inicjatywy Juliusza i Marii Friedbergów, właścicieli miejscowego majątku oraz rodziny Niesiołowskich, do których należały Bajkowce Nowe. Poświęcenie kaplicy odbyło się w jesieni r. 1937. Jak świadczy fotografia z tegoż roku, była to budowla murowana z kamienia, na rzucie krzyża, z fasadą ozdobioną kolumnowym portykiem, zamkniętą falistym szczytem oraz z asymetrycznie umieszczoną wieżą. Ponadto, z r. 1908 pochodzi wiadomość o trwającej budowie kaplic w Romanówce i Czołhańszczyźnie. Pierwsza z nich, murowana, ukończona zapewne w 1912 r., z czasem znalazła się na terenie parafii w Kujdańcach. W odniesieniu do drugiej, jak się wydaje, chodziło jedynie o zamierzenia, które nie zostały zrealizowane. Na początku w w. XX w Czernielowie Mazowieckim działała ochronka dla dzieci, ufundowana przez Felicję z Suchodolskich Podleską, pozostająca pod opieką ss. Służebniczek Najśw. Panny Marii.

Pierwszy, drewniany kościół powstał w Czernielowie Mazowieckim w r.1768, zapewne z fund. Joanny z Sierakowskich Jastrzębskiej. Budowla ta, nosząca wezwanie Zwiastowania Najśw. Panny Marii, jest znana z opisu wizytacyjnego z r. 1816, gdy była już w stanie daleko posuniętej ruiny. Niektóre jej części były zawalone, w ścianach znajdowały się liczne dziury, a większość desek przegniła. Mimo to, ponieważ znajdujący się obok nowy kościół murowany nie był jeszcze ukończony, msze św. Odprawiano wciąż w starej świątyni, a w razie złej pogody - w cerkwi greckokatolickiej. We wnętrzu starego kościoła stały 3 drewniane ołtarze, określone jako małe i nieozdobne. W głównym znajdowało się stare przedstawienie Zwiastowania, a w bocznych wizerunki Św. Tadeusza oraz Św. Jana Nepomucena. Na zrujnowanym chórze stały zniszczone organy. Do drewnianych elementów wyposażenia kościelnego należała ponadto mała i zniszczona ambona, chrzcielnica z miedzianą misą, konfesjonał, 4 ławki oraz 26 lichtarzy. Wśród pozłacanych sreber kościelnych, przechowywanych w większości na plebanii, znajdowała się duża monstrancja, 3 kielichy (w tym 2 z patentami w tabernakulum oraz 1 wymagający pozłocenia), 2 puszki (w tym 1 do chorych, oraz 2 pacyfikały, w których znajdowały się relikwie Św. Jana Nepomucena oraz śś. Szymona i Tadeusza Apostołów. Autentyczność relikwii potwierdził w r. 1777 abp Wacław Hieronim Sierakowski. W tabernakulum przechowywano ponadto puszkę miedzianą pozłacaną. Szaty liturgiczne, w tym 15 ornatów i 4 kapy, przechowywano w skarbcu i zakrystii. W kościele było ponadto 6 sukienek na obrazy, 3 antependia i baldachim. Na drewnianej dzwonnicy wisiały 3 dzwony, a wokół obu kościołów rozpościerał się cmentarz. Drewniany kościół rozebrano zapewne po r. 1818, gdyż nie odnotowano go już w aktach wizytacji z r. 1825.

Stojący do dziś murowany kościół wzniesiono, obok starszej świątyni drewnianej, w r.1810, na podstawie projektu typowego, z tegoż roku. Przez kilka lat budowla pozostawała nieukończona - w r.1816 nie miała tynków, zarówno wewnątrz, jak i zewnątrz. We wnętrzu brakowało posadzki oraz sklepienia (''pavimentum superius et inferius''), okien i drzwi, a ołtarze nie były jeszcze ustawione (poświęcone ?) (''desideratur [...] altarium confirmatio''). Naprzeciw kościoła stała nowo zbudowana plebania z gliny.

Budowę kościoła ukończono w r.1818, a 27 V 1827 został on konsekrowany p.w. Niepokalanego Poczęcia Najśw. Panny Marii przez abpa Andrzeja Alojzego Ankwicza. Akta wizytacji dekanalnych z lat 1829 i 1830 informują o dobrym stanie budowli, ale równocześnie o jej skromnym wyposażeniu (brakowało zwłaszcza nowych organów). Także stara plebania i budynki gospodarcze pozostawały ''im miserrimo [...] statu'', a ''residentia'' (zapewne nowa plebania), zaczęta w r. 1825, była nieukończona. W r. 1839 kościół wymagał ponownego otynkowania (wewnątrz i zewnątrz), co miało być wykonane w najbliższym czasie. Na dzwonnicy wisiały wtedy 3 dzwony.

Brak informacji na temat dalszej historii kościoła w Czernielowie Mazowieckim aż do okresu powojennego. Ksiądz Jan Horwarth, ostatni administrator parafii, opuścił wieś 15 X 1945, półtora miesiąca po wyjeździe parafian. Klucze do plebani przekazał mieszkającym w niej żołnierzom sowieckim, a klucze kościelne zabrał naczelnik ''Rajfinwiddiłu'' (Rejonowego Wydziału Finansowego). Część wyposażenia świątyni została rozkradziona przez żołnierzy sowieckich wiosną r. 1944, podczas działań wojennych, część została w Czernielowie, resztę wywieźli parafianie i ks. Horwath. Przedmioty wywiezione przez księdza zostały przekazane na przechowanie p. Zofii Magoń, siostrze byłego proboszcza czernielowskiego księdza Pawła Cieleckiego, mieszkającej we wsi Siennów k. Kańczugi, gdzie znajdowały się jeszcze w r.1949.

Opuszczona świątynia została zamieniona na magazyn papierniczy. W r. 1981, w związku z jej katastrofalnym stanem technicznym zapadła decyzja o jej rozbiórce. Wg. miejscowej tradycji realizację tych planów uniemożliwił sprzeciw kierownika miejscowego kołchozu. W r. 1989 kościół został przekazany Cerkwi greckokatolickiej i po przeprowadzeniu niezbędnych prac remontowych, poświęcony 3 VI 1990 p.w. Trójcy Św. i Zesłania Ducha Św.

_{na podstawie:}

_{Kościoły i Klasztory Rzymskokatolickie Dawnego Województwa Ruskiego.}    

_{Tom 16. Opracowanie zbiorowe. Wydawca: Międzynarodowe Centrum Kultury.}